Pannenkoeken en poortjes
Blog - 16 november 2013NS poortjes ov chipkaart in werking
Een beetje onopvallend stond het tussen de “gratis tweede pannenkoek” en “een blauw/geel breipakketje om zelf mutsjes te breien” in de recente nieuwsbrief van NS:
“Toegang tot het station met OV-chipkaart”.
Het betekent feitelijk: Geen toegang tot het station zonder OV-chipkaart. Wie het bericht opent, leest: “u kunt wennen”, maar bedoeld wordt: u moet wennen.
Vanaf begin 2014 wordt een aantal stations afgesloten door de batterijen toegangspoortjes die inmiddels geïnstalleerd zijn, maar op dit moment nog niet als zodanig in gebruik. De impact op het gebruik van het station als publiek interieur van de stad is afhankelijk van de plek van die poortjes. Dat is een stedenbouwkundige kwestie, die in verschillende plaatsen verschillend is geadresseerd. Het ideale treinstation is tegelijkertijd een ‘reizigersmachine’ en een ‘huiskamer van de stad’.
In het gloednieuwe station in Rotterdam bijvoorbeeld staat de rij poortjes zodanig opgesteld dat de prachtige stationshal van buitenaf vrij toegankelijk is. Maar om de traverse onder de sporen te betreden, waar behalve de opgangen naar de perrons ook de meeste horeca en winkels gevestigd zijn, moet straks ingecheckt worden. Spannend is dat er een bypass via de Hema lijkt te zijn. Die heeft namelijk een ingang voor en een ingang achter de poortjes. Op Amsterdam Bijlmer is vrijwel vanaf de oplevering van het station met de poortjes door de hal gezeuld, ze hebben op allerlei plekken gestaan. Er was zelfs de absurde situatie dat de hal twee aparte ingangen had: één voor de trein en één voor de metro, waarna je in dezelfde hal uitkwam. Om daarna je weg te zoeken naar de juiste roltrap: een metroperron of een treinperron. Inmiddels staan de poortjes rondom de roltrappen. We zullen zien of dat stagnatie onderaan de roltrap geeft wanneer een volle forensentrein leegloopt.
Als je alleen iemand wilt ‘uitzwaaien’ kun je binnen het uur weer zonder kosten uitchecken, meldt NS in het nieuwsbericht. Maar stel, je wilt eerst nog even samen lunchen, een korte bespreking voeren, en vervolgens heeft de trein wat vertraging? Of stel, je gaat zelf niet met de trein dus je hebt je ov-pas niet bij je. Het lijkt een detail, maar de vrijblijvende toegang tot het station verdwijnt, en daarmee wordt het publieke interieur geweld aangedaan. En in sommige gevallen zelfs de publieke route door de stad, omdat stations nogal eens een voetgangersverbinding vormen, onder het spoor door of eroverheen naar een ander stadsdeel.
Hierover is jarenlang gesteggeld tussen gemeenten en de spoorwegen. Daarbij is het onderlinge gesteggel tussen de verschillende spoorbedrijven (Prorail, NS stations, NS reizigers, e.d.) een storende factor. Maar ondanks polemieken en rechtszaken kwamen de poortjes. Deze rijdende trein bleek niet meer te stoppen.
De reizigers kunnen wennen, meldt NS in de nieuwsbrief. Zoals gezegd, dat betekent: de reizigers moeten wennen. Het betekent vooral ook: NS kan wennen. Het functioneren in de praktijk moet nog blijken. Hoeveel opstoppingen ontstaan er? Hoeveel omzet kost het de commercie achter de poortjes? Wordt hiermee de drempel om de trein te nemen verhoogd - hoeveel reizigers kost het NS? Hoeveel vandalisme of andere ellende wordt voorkomen doordat de veroorzakers daarvan niet meer het station inkomen? Hoeveel vermindert het zwartrijden? In hoeverre is de privacy van reizigers in het geding? De kwestie heeft veel kanten. Hier gaat het om de stedenbouwkundige betekenis van het station in de stad. Een publiek interieur kan toegangscontrole maar tot op zekere hoogte verdragen. Met het ontwerp van een stationshal en de logistiek van de toegangscontrole moet rekening worden gehouden met de rol die het station speelt als onderdeel van het publieke domein van de stad.
Ach, bij metrostations in allerlei steden zijn we allang aan toegangspoortjes gewend. Maar de betekenis van een metrostation als publieke ruimte is dan ook niet dezelfde als van een treinstation, dat toch een toegangspoort van de stad is, waar bezoekers welkom wordt geheten.
Het is te hopen dat NS de verantwoordelijkheid voor de stad zwaar genoeg laat meewegen bij het installeren, in gebruik nemen en evalueren van de toegangspoortjes.